BODRUMUN YARIM ADASININ AĞAÇLANDIRILMASINDA

 RÜZGÂR ENERJİSİ DESTEKLİ DAMLATMA SULAMA YÖNTEMİ

 

 

H. Özden

 

 

 

 

ÖZET

 

“Temiz sağlıklı bir cevre, temiz, sağlıklı, uygar insanlar, toplumlar ve Uluslar içindir” Bu başlık altında Bodrum yarım adasının ağaçlandırılmasında yararlı olabilecek alternatif sulama yöntemleri tartışmağa sunulmaktadır.  Yöntemlerin ortak özeliği;  rüzgâr enerji destekli olmaları ve mevcut su kaynaklarının yerinde ve gerekli zamanda ve miktarlarda kullanabilinmeleridir. Yöntemlerin prensibi gayet basit ve ekonomiktir. Çok kanatlı bir rüzgar makinesiyle yer altı suları yüksekçe bir yerde bulunan büyükçe bir depoya pompalanıyor. Depodaki su belli bir seviyeye ulaşınca hortumlar vasıtasıyla ağaç köklerine,  ekilen fidanlıkların çukuruna damla, damla su akıtılmaktadır. Yöntemler çok sayıdaki taslak çizim ve şekillerde gösterilmektedir. Bu bildiride klasik tek tip ağaçlandırma, ormanlaştırma yerine daha farklı ağaçlandırma, ormanlaştırma önerileride getirilmektedir. 

 

Anahtar Kelimeler:  Bodrum-Yarım adası, Ağaçlandırma, Rüzgâr-Enerjisi, Çok kanatlı pervane,  Sulama-yöntemi, Damlatma, 

 

 

 

1.   GİRİŞ

 

Ormanların, ağaçlı yeşil alanların insan yasamı ve ülke ekonomisine önemi, çok sayıdaki faydaları birçoklarımız tarafından bilinmektedir.  Yeni ağaçlar dikmek yeni ormanlıkları yeşertmek kadar mevcut ormanların ağaçlı yeşil alanların, vahaların korunması ve geliştirilmesi de önemli olduğunu içimizde bilmeyen de yoktur. Buna rağmen her yıl ülkemizde binlerce hektarlık ormanlık, ağaçlık alanlar yakılarak, kesilerek yok edildiğini de duymayan, ekranlardan izlemeyen de yoktur. Kısaca, Ormanlık alanların korunması ve geliştirilmesi için gereğinin sözde değil özde yapılmalıdır.  Günümüzün teknolojik imkânlarından faydalanılarak, uzaktan kumandalı gözetleme ve kayıt sistemleri ile fidanlık ve yetişkin ormanlarımız daha iyi korunabilir. Bunun içinde büyük yatırımlara gerek yoktur. Uydu gözetleme sisteminden de yararlanma imkânı vardır. Bu ve benzeri projeler üniversitelerde örgencilere çok daha ucuza de yaptırılabilinir!

 

Türkiye’de ormanların katledilmelerine basit bir örnek olarak, Kaz dağları gösterebilinir. 20 sene evveline kadar Kaz dağları bin bir çeşit bitki örtüsü,  çok sık ağaç dokusu ile ve içinde barındırdığı zengin canlıları, yaban hayvanları ile yemyeşil bir doğa harikası olarak görülüyordu. Bu gün ise iyice seyrekleşmiş ağaç ve bitki örtüsü ile toprağı ve kayalıkları ta uzaklardan fark edilmektedir. Doğa harikası Kaz dağının ormanlık alanlarının bu hale kimlerin çevirdiğini birçoklarımız tarafından bilinmektedir, tahmin edilmektedir. Ormanların korunması ve geliştirilmesi ile sorumlu bakanlık mensupların bazıları kaçak ticari kesimlerle ve çıkardıkları yangınlarla Kaz dağının ormanlık, ağaçlık alanlarını berbat etmişlerdir.

 

Başka bir konuyu da burada kısaca, herkesin anlayacağı bir şekilde dile getirmek istiyorum!  Ülkemizde, teknolojide geri kalmış dindaş ülkelerde vatandaşlar yağmur duasına çıkmadan evvel, kurbanlık adaklar yapmadan evvel, Yüce Allaha dua etmeden evvel ormanlık alanların, doğanın içindeki bitki ve canlıları ile korunmasını ve geliştirilmesine özen göstersinler.  Ormanlık ve ağaçlık yeşil alanları Allahın emanet nimetlerini katleden günahkârların Allaha dua etmeleri, şükretmeleri caiz değildir. Yağmur dualarına çıkıp kendilerini gülünç, zavallı görünümüne sokmadan evvel günün teknolojisini kullanmasını ve geliştirmesini öğrensinler. Batıda küçümsedikleri, kendi tabirlerince kafirler ormanlık ağaçlık yeşil alanları kendileri ve gelecek nesilleri için koruyorlar, çoğaltıyorlar. Gerekli duyduklarında, kurak zamanlarda da uçakla havalanıp yağmur bombaları ile yağmur  yağdırıyorlar. Doğal ve suni göletlerde suyu depoluyorlar,  yer altı sularını kirletmemeye özen gösteriyorlar,  Agaclık yeşil alanaları, su havzalarını istimlak etmiyorlar, buralarda konut yapımlarına izin vermiyorlar……

 

“Temiz, sağlıklı, ağaçlı yeşil bir çevre, temiz sağlıklı, akıllı, kültürlü, uygar insanlar, toplumlar, uluslar  içindir” sözünden hareket edilerek Bodrum-Yarımadasının ağaçlandırılması proje çalışmalarına alternatif yöntemlerle ve farklı önerilerle katkıda bulunmak bu bildirinin esas amacıdır.   Ağaçların, fidanların ekilmesi ve yetiştirilmesi sırasında gerekli suyun sağlanması üzerinde durulmaktadır. Ağaç dikenler bilir, Türkiye’de ağaçların nasıl zahmetli, zor yetiştirildiğini! Ağaç fidanı yetiştirip daha sonra toprağa ekmekle iş bitmiyor, ağaçlar o kadar kolay yetişmiyor. Son yıllarda artan kuraklık, marazlar ve haşaratlar nedeniyle ağacın cinsine göre 3–7 yıl bakıma ihtiyacı vardır. Örneğin tarlada toprağa ekilen zeytin fidanının en az 5 sene boyunca kurak gecen yazın sıcaklarında sulanması, ilaçlanması, kökünün kazılması ve gübrelenmesi gerekiyor. Tankerlerle, taşıma suyu ile çok sayıdaki ağacın sulanması ise çok külfetlidir. En uygun yöntem damlatma yöntemidir. Toprağa ekilen ağaç fidanlıkların keçi, koyu gibi hayvanlardan da korunması gerekiyor.

 

Ağaçlandırma ile ilgili diğer bir konuya burada çok kısa değinmek istiyorum. Türkiye’de uygulanan klasik tek tip fidanlıklardan yâda tohumlamadan yapılan ağaçlandırma yönteminin bence mahsurları vardır.  Bölgenin iklim ve toprak verilerine göre en uygun ve çok sayıdaki ağaç çeşidinin ekilmesi daha yararlıdır. Örneğin arsız ve çabuk büyüyen ağaçlar yanında zahmetli ve geç büyüyen ağaç tiplerin ekilmesi daha isabetli olur.  Bodrum yarımadasında küme, küme farklı tip ağaçların ekilmesi önerilmektedir. Ağaçlandırmada diğer bir kriter ise; belli kerestelik, mobilyalık ağaç çeşitleri yerine multi tip ağaçlı ormanların Türkiye’ye, Bodrum yarım adasına kazandırılmasına gidilmelidir. Çam çeşitleri, sedir, kavak, meşe, palamut, çınar ağaçları yanında her türlü meyve ağaçlarında, kestane, fındık, zeytin, ceviz, ıhlamur, biber, söğüt, akasya, hide, dut, akasya, incir, kızılcık gibi akla gelen her türlü ağaçlarında ağaçlandırma projelerinde yer almalıdır. Ağaç fideleri yanında fundalıkların, biberiye gibi çiçeklerin, bitkilerin de, çalılıklarında ağaçlandırılmalarda yer almalıdır. Bu tip bir ağaçlandırma doğa dengeleri içinde, canlıların yaşamı içinde önemlidir. Ormanlaştırmada, şehir içi ve şehir dışı ağaçlandırmalarda bölgede kolaylıkla yetişebilen meyve ağaçlarında yer verilmelidir. 

 

Bodrum-Yarım adasının ağaçlandırılmasında kullanılabilecek diğer bir ağaçlandırma yöntemini ben burada pasif ağaçlandırma yöntemi olarak tanıtmak istiyorum. Yeni yöntem değil, doğanın bilinen yöntemidir. Birçoklarımız bu yöntemi kendi bahçelerinde meyve ağaçlarının yetiştirilmesinde uyguluyordur.  Bu yöntemde, Bodrum Yarım adasının rahatlıkla araçlarla ulaşılabilen, çok sert rüzgârlardan korunan, yüksekçe bulunan mahallerde; yamaç veya düzlüklerde en az 10 adet yetişkin topraklı ağaç kolonisinin ekilmesidir. Bu yetişkin ağaçlar başka yerlerden topraklı sökülerek Bodrum yarım adasının belirli yerlerinde ekilebilir.  Kümeler halinde ekilen bu ağaç kolonileri zamanla yakın çevresinde ve uzak çevresine genişleyecektir. Bu yöntem Türkiye’nin ağaçlandırılmasında denenmelidir.  Genişleme ve yayılma süreci ağaç cinsine de bağlıdır. Bu yöntemin Türkiye genelinde efektif uygulanması zeppelin hava araçları yani balonlu hava taşıma araçları ile gerçekleşebilir. Erişilmeyen yada erişilmesi çok güç olan dağlık yerlerin, tepelerin ağaçlandırılmasında Zeppelinli hava taşıma araçlarından faydalanabilinir. Zeppelin hava taşıma araçları Bodrum da başka işler içinde kullanılabilir. Örneğin, Bodrum yarımadasının ağaçlandırılmış, fidanlık yerlerin havandan sulanması, ilaçlanması, turizm sezonunda havadan Bodrumun güzelliklerini gösterme, gezdirme, gözetleme ve benzeri işlerde kullanılabilir. 

 

 

 

 

2. RÜZGÂR ENERJİSİ

 

Dünyada kişi başına tüketilen enerji ve su miktarındaki artışa ve sanayileşmeye paralel olarak enerji ve kullanılabilir temiz su talebi de artmaktadır.  Rüzgâr enerjisi gibi cevre dostu alternatif enerji kaynaklarının kullanımı ve enerji tasarrufu günümüzde önem kazanmıştır. Diğer taraftan Dünyanın bazı coğrafi bölgelerinde giderek artan kuraklık nedeniyle mevcut yerüstü ve yeraltı sularının tasarruflu kullanımı içinde öneriler sunulmaktadır ve önlemler alınmaktadır. Mevcut suya göre ziraat ve sulama yöntemleri, teknikleri gündeme gelmektedir. Enerji ve bilhassa temiz tatlı su kullanımı üzerinde bilimsel araştırmalar hız kazanmıştır, yeni projeler üretilmekte ve uygulamaya konulmaktadır.

 

Ekonomik yenilenebilir, temiz enerji kaynaklarından rüzgâr enerjisi günümüzde kullanım alanı hızla genişlemektedir. Avrupa'da 2020 yılına kadar 100.000 MW Kurulu gücünde bir Rüzgâr enerjisi hedefi benimsenmiştir Rüzgâr makineleri, (tek bir makine), 10 MW varan güçleri, 120 m varan kule yükseklikleri ve 52 m uzunluk ve 6 m genişlikteki kanatları ile 15 000 ile 20 000 kişinin enerji ihtiyacını karşılar büyüklüklere varmışlardır. [1-16]. Avrupa birliği ülkelerinde yenilenebilir enerji kullanımı teşvik edilmektedir. Rüzgar ve güneş enerjilerinin hızla gelişmesine ve yayılmasına bu teşvikler neden olmuştur. Şekil 1 de Hamburg - Berlin arası bir seyahatimde karayolu üzerinden, arabadan çekilmiş bir rüzgar enerji parkının fotoğrafı görülmektedir. Bu tip parklar Almanya’da yerden mantar biter gibi kısa sürede çoğalmışlardır. Aynı şekilde bir bina çatısında monte edilen güneş pilleri ile üretilen elektrik enerjisi mevcut elektrik hatlarına aktarılarak satılmaktadır. Aynı çatıda sıcak su için kurulan güneş kolektörü de yer almaktadır. Büyük kapasiteli sanayi tipi yenilenebilir enerji parkları teşvik edildiği gibi Şekil 1 de örnek olarak gösterilen ev tipi küçük ölçekli yenilenebilir enerji tesisleride teşvik edilmektedir.En kısa zamanda darısı Türkiye’nin başına diliyorum! Bodrum Belediyesi kendi çapında yenilenebilir enerji kullanımını ve üretimini teşvik ederek bir ilkeye start verebilir, yani bir ilki başlatabilir, diger belediyelere örnek olabilir. Sanayisi gelişmekte olan birçok ülkede, Türkiye’de de yenilenebilir güneş, rüzgâr ve jeotermal enerji potansiyeli büyük olmasına rağmen kayda değer bir kapasiteye ulaşmamıştır. 

 

 

 

     

Şekil 1. Yenilenebilir rüzgar ve güneş enerji kaynakları kullanımlarına örnek görüntüler

 

Rüzgâr enerjisinin bilinen en eski uygulamalarından biri mekanik enerji elde edilmesidir.  Örneğin, Kuzey Ege’de Cunda-Adasında yaz kış kuvvetli ve sürekli esen rüzgârlardan, eskiler faydalanmışlardır. Kuzey Ege kıyılarında poyraz hakim iken,  Güney Ege kıyılarında ise imbat rüzgârı bilhassa bahar ve yaz aylarında meltem gibi esmektedirler.  Rüzgâr makinelerini randımanlı çalıştıracak şiddette sert eserler. Ulaşımı kolay olan deniz kıyılarında ve tepelerde 10 yakın bez yelkenli yel değirmenleri daha düne kadar işletilmekteydi. Şekil 2 gösterilen nostaljik yel değirmenlerinin en önemli özelliği yöresel şartlarda ve basit malzemelerle yapılması, kullanım, bakım ve onarımın kolaylıkla anında yapılabilmesi idi. Bu tipteki yel değirmenlerin geliştirilerek bilhassa III. Dünya ülkelerinde sulama ve sınırlı elektrik enerjisi üretiminde kullanılması yararlı olabilir. Örneğin taş duvar ve döner çatı yerine çelikten yapılı bir kule ve döner bir platform düşünülebilir. Bez yelkenli kanatlar veya plastikten yapılı çok daha hafif fakat sağlam profilli kanatlar kullanılabilir. Bodrum yarımadasında nostaljik yel değirmenleri yer altı suların pompalanmasında kullanılacağı gibi çevrenin görünümünde olumlu katkıda bulunacaktır.

 

2-3 kanatlı ve daha çok kanatlı her tipteki rüzgâr makinelerinin dizayn ve mukavemet kontrol hesapları ve imalat çizimleri bilgisayar destekli yapılmaktadır. İlgili hazır paket programları, (Software) piyasada ilgi duyanlara satılmaktadır. [11-16] Bunun yanı sıra rüzgâr makinelerinin tasarım ve hesaplamaları ile ilgili çok sayıda literatür bulunmaktadır. [4-7,11-16] Bu nedenle de buradaki uygulamaya yönelik çok amaçlı çiftlik rüzgâr tesisin dizayn hesaplamalarına ve parça çizimlerine yer verilmemiştir

 

 

Şekil 2. Eski yelken bez kanatlı nostaljik yel değirmenleri

 

 

 

 

3. ÇOK KANATLI RÜZGÂR MAKİNESİ, ENERJİ TESİSİ

 

Tarım işlerinde çok amaçlı kullanım alanlı bir rüzgâr enerji tesisin blok şeması ve taslak çizimi Şekil 3 de faaliyette bulunan bir rüzgar makinenin muhtelif fotoğrafları Şekil 4 gösterilmektedir. Sulama işlerinde kullanılan bu tipteki rüzgâr enerji tesisinde kule L-profil demirden, çok kanatlı rotor saç levhadan, su pompası paslanmaz krom çelik borudan,  kuyuya inen borular ise galvanizli boru ve plastik hortumlardan seçilmiştir. Tornalama işleri hariç diğer imalat işlerine bir kaynak makinesi ile 600W lık bir elektrikli spiral makinesi, (kesme, taşlama işlerinde kullanılan..)  yeterli olmaktadır. 2-3 m rotor çaplı, 20 m kuleli çok kanatlı bir rüzgâr makinesinin toplam maliyeti, işçilik hariç yaklaşık 200 Euro kadardır

 

 

 

Şekil 3  Çok amaçlı kullanım alanlı  rüzgar enerji tesisin blok şeması, taslak çizimi

 

Sistemin çalışma prensibi gayet basittir. Rüzgârın taşıdığı kinetik enerji rüzgâr makinesinin çok kanatlı rotoru,  vasıtasıyla dönel harekete dönüştürülmektedir.  Güç hareket iletim, irtibat elemanları ve krank biyel mekanizması vasıtasıyla dönme hareketi doğrusal hareketi (çekme-basma hareketine) dönüştürülmektedir. Doğrusal hareket su kuyusu içinde bulunan emme ve basma pompasına normal bir inşaat çubuğu ile (8 mm’lik yaklaşık 50 m uzunluğunda) aktarılmaktadır.. Çekilen su yüksekçe bir konumda bulunan yaklaşık 60 m3 ‘lük su deposuna akıtılmaktadır. Oradan da tarlanın ve veya ağaçların sulanmasına bırakılmaktadır. Veya sulama tankerine doldurulmaktadır. Şekil 4 de gösterilen  makine sisteminde rotor mili üzerine monte edilen güç ve hareket iletim elamanları, dişli veya kayış kasnak kutuları bulunmaktadır. Güç iletim elemanlarının yaltaklanmasında radyal bilyeli rulmanlar kullanılmıştır.

 

Yatay eksenli çok kanatlı rüzgâr makinesi prensip olarak aşağıdaki kısımlardan meydana gelmektedir, (Şekil 3,  Şekil 4):

 

·         Çok kanatlı Rotor (Pervane) 

·         Platform,

·         Rotor mili üzerinde Çevrim Kutusu

·         Krank-Biyel mekanizması

·         Kayış-kasnak mekanizması, Jeneratör, Akü 

·         Çelik konstrüksiyonlu kule

·         Su kaynağı, Yeraltı su kuyusu,

·         Su Tulumbası, (Emme-basma pompa),

·         Su Deposu, havuz, (Gölet)

·         Kontrol Sistemi

·         Boru, Hortumlar ve Vanalar

 

 

 

 

Şekil 4.  Sulama işlerinde kullanılan  çok kanatlı rüzgar makinesi, elemanları

 

Çiftliklerde dönme hızından ziyade mekanik gücün ağırlıklı olduğu sulama gibi işlerde çok kanatlı rüzgâr makineleri tercih edilmektedir. Kanat sayıları 12 ile 16 arasında değişebilmektedir. Rotor çapı büyük seçildikçe, kanat sayısı ve kanatların boyutları (en, boy ve kalınlık) artmaktadır. Yatay eksenli rotorların kanatlarındaki L/D oranı verimi belirleyen önemli faktörlerden biridir. Genelde bu oranın yüksek olması istenir. Rotorun çapı 2 m ile 3 m arasında tercih edilmektedir. Rotor çapı artıkça rotorun kuledeki rotor platformundaki montajı da zorlaşmaktadır. Sistemin bulunacağı ve sistemin bağlanacağı Platform, kule ekseni etrafında dönebilecek şekilde dizayn edilir. Bunun içinde basit bir konstrüksiyon düzeneği tercih edilmiştir. Bir boru parçası,  göbek borusu, platforma kaynakla tutturulmaktadır. Boru içine rotor miline bağlı borusal mil bulunmaktadır. Eksensel kaymalı yatak tipi,  normal malzeme kullanılmıştır. Yüzeyler kaba tıraşlanarak işlenmiştir. Temas yüzeyleri arasında gres yağı aşırı aşınmayı ve rotorun 360 derece sağa veya sola rahat dönmesini sağlamak amacıyla sürülmüştür. Yatağın bu şekilde hazırlanmasın diğer bir amacı rotorun dönme hassasiyetini yani kararsızlığını sınırlı tutabilmek içindir.  İki platform, rotor platformu ve ayak platformu düşünülmüştür. Ayak platformu rotorun, Çevrim kutusunun montaj, bakım ve onarım işlerinde güvenlik ve rahatlık acısından dikkate alınması gerekir.  Kule, sistem büyüklüğüne göre; boru, çelik konstrüksiyonla veya takviyeli betondan yapılabilir.  Burada beton bir temele oturtulan çelik konstrüksiyon tercih edilmiştir. Taşıyıcı kule ve platform L- profil demirlerden kaynaklı imalat yöntemi ile merdiven şeklinde örülmüştür. Kulenin yüksekliğine göre 2 veya daha fazla parçadan hazırlanarak yerinde cıvatalarla bir biri üstüne bağlanmaktadır. Bu yöntemle kulenin taşınması ve montajı daha kolaydır.  Çiftlik sulama işlerinde kulenin yer seçiminde sınırlı kalınmaktadır. Kule kuyunun bulunduğu yerde yükselir. Rüzgârdan daha fazla yararlanmak için kulenin yüksekliği artırılması gerekir.  Rüzgâr makinelerinde enerji üretimi rüzgâr yönüne bağımlıdır. Rotorun rüzgâra yönelmesi kılavuz kuyruk  vasıtasıyla sağlanır. Çeşitli tiplerde kuyruk yüzeyi yapılabilir. Elde edilen enerjilerin verimi rüzgârın şiddetine ve sürekliliğine bağlıdır. Bunların yanından, tesisin büyüklüğü, tipi, kanatlarının sayısı, geometrik şekil ve boyutları, kulenin yüksekliği, gibi faktörlerde sistemi etkilemektedir. Örneğin 10 m´lik rüzgâr kulesini, 20 m ye yükseltmekle rüzgâr makinesinin verimi önemli ölçüde yaklaşık % 60 artırılmıştır. Su deposu çok daha kısa bir zamanda dolmağa başlamıştır. Rüzgâr hızı iki katına çıktığında güç 8 kat artmaktadır, kule yükseldikçe rüzgâr hızının gerçek, en uygun değerine ulaşmaktadır. Rüzgâr hızındaki ufak değişimler güçte göreceli olarak büyük değişimlere yol açar. Rüzgâr enerjisi çevrim sistemlerinin, iletim ve güç ve hareket iletim elemanlarının teknolojik düzeyi sistemi verimini belirlemektedir. 

 

Suyun yeraltı kuyularından yerüstü depolarına pompalanması; Derin kuyulardan su çıkarmada emme basma pompaları daha randımanlı ve problemsiz çalışmaktadırlar.  Yapımı da gayet basit, her kez tarafından bir torna atölyesinde yaptırılabilir. Şekil 4 de pompa ve parçaların fotoğrafları görülmektedir. Bu pompanın diğer bir üstünlüğü hava alma, su kaçırma gibi sorunun olmasıdır.. Eksi yönü pompanın kuyuya indirilip çıkartılması epey zahmetli olmaktadır. Pompa iç yüzeyindeki torna kelem izleri pompanın kalitesini. Randımanını etkilemektedir, klapenin kısa zamanda hazar görmesine, yıpranmasına neden olmaktadır. Bu nedenle inçe bir talaşlı yüzey işleme yönteminin örneğin,  hohlama, leplemenin yapılması tavsiye edilmektedir.. Derinlik artıkça ve rotor hızı yükseldikçe lastik ve kösele klapelerin yırtılma olasılıkları artmaktadır. Rotor hızını kışın sert ve şiddetli esen rüzgârlarından düşürmek için karşılıklı olarak rotor kanatlarının azaltılmasına gidilmektedir.

 

Pompalarda yapılacak konsruktif ve malzeme iyileştirmeleri tesisin sulama işlerinde randımanının artıracaktır..  Bu tesislerin çalıştırılmasında diğer bir önemli sorun,  ekseriyetle gece çıkan sert fırtınalarda tesisi devre dışı bırakacak, fırtına dindiğinde tekrar çalışmağa başlayacak otomatik sistemin düşünülmemesidir. Rüzgâr makineleri fırtınalı havalarda düzensiz değişken büyük zorlamalara maruz kalmaktadırlar.. Bunun neticesinde kalın demir profiller bile bükülmektedir. Çok sert fırtınalarda şiddetli ve değişken rüzgar basıncı altında ortaya çıkan artı eksi gerilmeler, malzeme yorulması mekanizmalarını hızlandırarak çatlakların oluşmasını ve hızlı ilerlemesini sağlayarak kısa sürede çelikten yapılı parçaların makas gibi kesilmelerine, rulmanların, pompanın dağılmalarına neden olmaktadır. Kuyu içinde bulunan pompa elemanları periyodik bakımı yapılmadığı takdirde zamanla ender de olsa dağıldıkları görülmektedir.  Rüzgâr enerji tesisinde kontrol sistemi sadece fırtına seklinde esen rüzgârlarda sistemi devre dışı bırakma veya bakim onarım çalışmaları sırasında durdurmak için kullanılmaktadır..  Rotorun dönmesi yavaşlatılması veya durdurulması kılavuz kuyruğa bağlanan bir ip vasıtasıyla gerçekleşmektedir.  İpin yandan çekilmesi ile rotor rüzgâr yönünden saptırılarak yavaşlatılır veya durdurulur. Sulama islerinde değişken rüzgâr hız ve yönlerin herhangi bir olumsuz yani bulunmamaktadır

 

 

 

 

4.  AĞAÇLANDIRMADA KULLANILAN SULAMA YÖNTEMLERİ

 

Bahçe ve ağaçlık alanların sulanma işlemi farklı yöntemlerle gerçekleşmektedir:

 

  1. Evlekleme sulama yöntemi,
  2. Püskürtme yada yağmurlama sulama yöntemi  
  3. Damlatma sulama yöntemi.

 

Evlek sulama yöntemi en basiti zahmetsiz olanıdır. Tek Pulluk ile yada kazma kürekle acılan toprak kanalına, evlek içine, hortumla su verilmektedir, Şekil 5. Bu yöntemde bol suya ihtiyaç vardır, su israfı çok fazladır. Gereksiz yere bütün tarla çok derinlere kadar sulanmış olur. Bunun yanı sıra topraktaki ve sudaki mevcut tuzun üst kısmında ortaya çıkmasına ve zamanla birikmesine neden olmaktadır. Toprağın üstünde biriken mineraller, bilhassa tuzlar toprağın kısa sürede verimsizleşmesine ve belli bir süreden sonrada kullanılmaz hale gelmesine sebebiyet vermektedir.

 

 

 

Şekil 5. Bahçe ve zeytinliklerde evlek sulama tekniği

 

Yağmurlama sulama yönteminde ise, su depolarından fişkiyeli hortumlarla ve traktör tankerine monte edilen bir pompa ile yada tarla içinde monte edilen pompalı motor la gerçekleşmektedir, Şekil 5.  400 ağaçlık bir zeytinlik için 60 m3 lük bir su deposundan 1 ile 2 saatlik bir yağmurlama sulaması gerçekleştirilmektedir. Tabi bu süre ağaç süresine ve su basıncına bağlı olmaktadır.  Yağmurlama genelde kurak gecen aylarda, haziran ile Eylül ayları arasında ve akşam saatlerinde yapılmaktadır. Kuraklık derecesine ve sıcaklığa göre haftada bir iki kez yapılabilmektedir. Örneğin, zeytinlerin irileşmesi ve daha fazla mahsul elde etmek için tercih edilen bir sulamama yöntemidir. Bu yöntemde bol suya ihtiyaç vardır. Bu yöntemdeki su israfını ciddi ölçüde önlemek için püskürtme sulama yöntemin mutlaka akşam saatlerinde yada sabahın çok erken saatlerinde yapılmalıdır.  (Belediyelerin şehir için yeşil alanların, çimenlerin sulanmasını yazın öğlenin kavurucu sıcağında değil de akşam üstleri yada gece yaptığında su tasarrufu yanında çimenlerin, çiçeklerin, ağaçların hastalanmasını da önlemiş olacaklardır. Gündüz vakti öğlen, güneşin yakıcı sıcaklığı altında yapılan sulama yarardan çok zararı olmaktadır.) Yağmurlama sulama yöntemin iyi tarafı ise ağaçların yapraklarının, dallarının yıkanması, tozlardan temizlenmesi söylenebilir. Endüstri bitkilerin sulanmasında son zamanlarda evlekleme yöntemin yerini almıştır. Burada da gözlenen en büyük ihmal yağmurlama sulamanın gündüz güneşin kavurucu ışınları altında yapılmasıdır.

 

 

 

Şekil 6 Ağaçların sulanmasında uygulanan toprak üstü damlatma sulama yöntemine ait görüntüler.

 

 

Damlatma sulama yöntemi İtalya ve İspanya´da zeytinliklerin ve meyve ağaçlarının sulanmasında yaygın olarak kullanıldığı görülmektedir. Örneğin İtalya’da bir karayolu seyahatimde yol üstünde bulunan meyve ağaçlarının, bağların, zeytinliklerin bu yöntemle sulandıklarını gördüm. Bu yöntemin uygulanmasında bazı farklılıklar vardır. İtalyada gözüme çarpan yöntem de damlama suyu ağacın üst tepesinden, asılan delikli hortumlardan ağacın yapraklarına, dallarına, gövdesine ve oradan da toprağa yayılı bir şekilde verilmektedir. Diğer bir yöntem de Örneğin, İspanyolların zeytinliklerin verimi, yani zeytin mahsulünü artırmak için uyguladıkları damlatma sulama yöntemi toprağa gömülü damlatma sulama yöntemidir. Delikli hortumlar toprağa gömülü olarak ağacın gövdesinden geçirilmektedir. Toprağın altından su damla, damla yada sürekli çok kısıtlı bir şekilde akıtılmaktadır. Şekil 6 gösterilen yöntemde ise delikli su hortumları, genelde plastik hortumlar toprağın üstünden ağaç gövdelerine serpilerek ölçülü su verilmektedir.  Hortumlar ağacın gövdesini saracak şekilde yani ağaç gövdesini daire şeklinde çevreleyerek serilmektedir. Hortumda belli aralıklarda acılan bir den fazla deliklerden ölçülü su akıtılmaktadır. Bazı hallerde ise damlatma yöntemi daha da basitleştirilmektedir. Hortumlar ağacın gövdesinden düz geçirilmektedir. Bir yada iki delikten su ölçülü akıtılmaktadır. Suyun damladığı yerde ufak bir çukur kazılarak suyun daha iyi toprağa işlenmesi sağlanabilir, Şekil 6. Damlatma ölçülü sulama yöntemi günümüzde artan kuraklık nedeniyle önem kazanmıştır ve sebze meyve üretiminde, ağaçların yetiştirilmesinde uygulanmaya başlanılmıştır. 

 

 

 

 

5.  SONUÇLAR

 

·          Temiz, sağlıklı yeşil ağaçlı bir çevre; temiz, sağlıklı kültürlü, inançlı kişilikli insanlar, toplumlar, uluslar içindir. Türkiye’de mevcut ormanlar, ağaçlı yeşil alanlar sözde değil özde korunmalıdır ve geliştirilmelidir. Başta orman bakanlığı tabiî ki gereğini yapmalıdır. Orman gelirleri ve Orman bakanlığına ayrılan bütçe lüks konutlara, makam arabalarına, gereksiz elemanlara personel giderlerine, bürokratik kırtasiye işlerinde carcur edilmemelidir. Türkiye’nin ağaçlandırılmasında efektif kullanılmalıdır.

 

·          Bodrum Yarım Adasının ağaçlandırma projesi bölgeye bölgenin her yönüyle cazibesini artıracaktır, daha da yaygınlaştıracaktır, insan yaşamı kalitesini olumlu yönde de artıracaktır. Bu proje ulusal ve uluslar arası desteklenmelidir. Bu ve benzeri projelerle belediyeler Avrupa Birliğinden maddi ve teknik destek sağlayabilirler. Belediyeler Üniversitelerin ilgili bölümleri ile temas kurarak, ortak projeler hazırlayıp sunabilirler. Avrupa Birliği desteklerinden, kaynaklardan faydalanmamak için hiç bir neden yoktur.  En azından belediyelerde sorumlu kişiler İngilizcesi iyi elemanları bünyelerine kazandırarak belediyenin hangi projeler için destek bulabilir araştırmasını başlatabilirler.

 

·          Sulama işlerinde çok amaçlı kullanım alanı bulabilen çok kanatlı rüzgâr tesislerin önemi sanayisi gelişmekte olan ülkelerde küçümsenmemelidir. Bağların, bahçelerin, meyveliklerin zeytinliklerin, boş alanların, dağların ağaçlandırılmasında; ağaçların ekonomik sulanmasında öncelikli kullanılacağı gibi elektrik enerjisinin ulaşmadığı kırsal yerlerde elektrik enerji üretiminde sınırlı kullanım alanı bulabilmektedir.

 

·          Sanayisi gelişmekte olan ülkelerde enerji açığının karşılanmasında, bilhassa elektrik enerjisi üretiminde rüzgâr enerji potansiyelinden azami şekilde yaralanmak gerekir. Üretilen yenilenebilir enerjinin mevcut elektrik dağıtım şebekesine aktarılarak satılması, kullanılması güvencesi bu sektörü canlandıracaktır ve birçok işyerlerinin açılmasına neden olacaktır. Belediyeler yenilenebilir enerji kaynaklarının üretimini ve kullanımını teşvik etmelidirler.

 

·          Bodrum Belediyesinin Bodrum yarım adasının ağaçlandırılmasında ve diğer işlerde, hizmetlerde gereken enerjiyi kuracağı üç pervaneli yüksek güçlü rüzgâr makinelerinden oluşan rüzgâr enerjisi parklarından sağlama imkanı vardır.  Bu tesislerin yurtdışından aracı firmalar tarafından yüksek komisyon karşılında ısmarlanıp kurulması ve işletilmesi yerine, Bodrumda alt yapı imkânları zorlanarak üretilmesi ve kurulmasına öncelik verilmelidir ve teşvikler edilmelidir. Bakın dünyaca ünlü Rüzgar makinelerini üreten Alman Enercon firması Kuzey Almanya’ da bir Konutun bodrum katında atölye tipi işletme ile başlanıldığını bu firmayı bir ziyaretimde öğrenmiştim. Devletin ve Eyaletin verdiği teşviklerle kısa sürede bu alanda bir dünya markası haline gelmiştir.

 

 

 

 

KAYNAKLAR

 

[1]   ÖZDEN H., “Umut Enerjisi Güneş”  Enerji Kongresi Mayıs 2000 Ankara

[2]   ÖZDEN H.,  “Rüzgar Enerjisi, Çok amaçlı kullanımlı rüzgar enerji tesisi’ VI. Deutsch-Türkisches

       Energıesymposıum, 21-24 juni 2001 Izmır.

[3]   BENOCCI, C.,” Fundamental Aerodynamics And Design Procedure For   Horizontal Axis

        Windmill”, V.K.A., 1984.

[4]   FERNANDD, M.S.U.K. and MODİ, V,J., A.” Numerical Analysis of wind” Engineering and

       industrial Aerodynamics, 32, 1989, ss   03–327

[5]   N.N., "Energie im 21 Jahrhundert - Betrachtung zur Entwicklung des Welt-Energieverbrauchs" 

       Deutsche Shell AG

[6]   GASCH R., „Windkraftanlagen, -Grundlagen und Entwurf -“ Teubner Stuttgart 1991

[7]   HAU E.,  „ Windkraftanlagen“ Springerverlag Berlin, NewYork, 1988

[8]   FRANKEN M.,  „Ein Riesen-Windrad versorgt 15 000 Haushalte mit Strom“,  Die Welt,

       Wissenschaft, 07.10 2002.

[9]   ÖZDEN H.,  ”Izmır Gıbı Büyükşehırlerde Rüzgarenerjısı  Tesıslerınden Faydalanma Teknıklerı”,

       2003.,  YEKSEM2003, Sempozyum, Izmir ekim 2003

[10]  E.İ.E.İ. Genel Müdürlüğü Yayın No: 85-1, “Türkiye Doğal Rüzgar  Enerjisi  Potansiyeli”

[11]  QUASCHİNG V., “Regenerative Energie Systeme , Technische Berechnungen” CD-ROM Hanser

        2003

[12]  N.N.  Vestas-Internetsitesi, www.vestas.dk  /  www.vestas.com/produkte/   

[13]  N.N. Internetsitesi, www.windatlas.dk      

[14]  N.N. Internetsitesi, www.windpower.org  /  www.windenergie.de

[14]  N.N. Internetsitesi, ,www.wasserstoff.de/www.dwv-info.de/www.hyweb.de

        www.innovationzelle.de

[16]  Software, Hazir Paket Programlari, (Rüzgarmakinalari, Tesisleri_-Analiz, tasarim, konstruktion, plan..) :

(1. ALWIN:  www.ammonir.de  2. BLADED: www.garradhassan.co.uk  3. Greenius:  www.greenius.de

 4. RETScreen:  www.retscreen.net  5. WAsP:  www.wasp.dk  6. WindFarm:  www.resoft.co.uk 

7. WundFarmer: www.garradhosson.co.uk  8. WindPRO: www.emd.dk )

 

 

 

 

ÖZGEMİŞ

 

Hüseyin  Özden,                              

Lise Fen bölümü öğreniminden´den sonra yüksek öğrenimini ve doktorasını Almanya`da bursuz,  öğrenim, okul ve yasam masrafları okul dışı çalışma ile tamamladı. Alman Silahlı Kuvvetler Hamburg Üniversitesi Makina Mühendisligi Fakültesinde, (Universität der Bundeswehr Hamburg, Almanya) 19.11.1992 tarihinde Doktora-sınavını vermiştir. GKSS-Bilimarastırma Merkezi, (GKSS-Forschungszentrum Geestacht GmbH, Almanya) Deniz Bilimleri Tesislerinde ve Hamburg üniversitesi gemi inşaat enstitüsünde bir süre çalıştıktan sonra Türkiyeye dönmüştür. AKÜ ve EÜ Makina Mühendisliği bölümünde çalışmalarına devam etmiştir. 01.04.2002 – 01.12.2003 tarihleri arasinda Berlin Teknik üniversitesinde ve Clausthal Teknik Üniversitesinde bilimsel çalışmalar sürdürmüstür. Halen Ege Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makina Mühendisligi bölümünde ögretim üyeligine devam etmektedir.