TÜRKIYE´DE YOLCU VE YÜK TASIMA SISTEMLERINDE

 RAYLI TOPLU TASIMACILIGIN BIR  DEGERLENDIRILMESI

H. Özden,

 Ege Üniversitesi, ozden@eng.ege.edu.tr

Özet

Türkiye´de ulastirma sistemi altyapisi gibi projelerin gelistirilmesi, gerçekleklestrilmesi arayisina girmeden evel devlet idari yöntemlerinde gerekli  reformlara gidilmesi gerekiyor. Görevi suistimaller, ihmaller ve yetersizlikler icin yasal önlemlerin bir an evel alinmasi icab ediyor. Caydirici cezalar yaninda  zararin sorumlulardan telafi edilmesine de gidilmelidir. Gerekli yasalar ve cezalar yürürlüge girmedikce, uygulanmadikca gerisi havanda su dövmege benzer. Esasinda Türkiyedeki ipe sapa gelmez, alel acele birilerini, belli kesimleri memnun etmek icin cikarilan yasalarla, çifte standartli uygulanan kanunlarla halkin yaraticilik, üretkenlik, calisma meziyetleri körletiliyor, halk zavallilastiriliyor, devlete olan güveni ve bagliligi zayiflatiliyor.

Ülkemizde de toplu yük ve yolcu tasima sistemi bütünü içerisinde rayli toplu yük ve yolcu tasima sistemi motor görevini üstlenecek sekilde  optimal kombinasyon arayisina gidilmelidir. Demiryolu ulasim sistemine öncelik verilerek bir an evel ulasim aginin, vasitalarinin ve ilgili ekipmanlarinin, yönetimin gelistirilmesine ve modernlestirilmesine gidilmelidir.  Hantal Devlet Demir Yollarinin yönetim ve görev anlayisi, sisirilmis partizan ve vasifsiz kadrolari  ile sözü edilen yenilesmenin gerçeklesmesi ise imkansizdir. Bence bir an evel Devlet Demir Yollarinin oldugu gibi özellestirilmesine gidilmelidir. Örnegin; % 49´ luk kismin hisseler seklinde yurt ici ve yurt disi passiv ve veya aktiv yatirimcilara sunulmasi, satilmasi ve veya bazi hatlarin kullanimi süreli veya süresiz kismi veya tamami özel sektöre devredilmesi, kiralanmasi.

Bati ve Orta-Avrupayi  Ortadoguya, Türk Cumhuriyetlerine ve Uzak Doguya bagliyan süratli, güvenli, komforlu rayli yük ve yolcu tasima sisteminin Türkiyeyi boydan boya geçecek sekilde bir an evel  hayata gecirilmesine  calisilmalidir. Dünya bankasinin ve Avrupa birliginin destegi altinda uluslararasi bir  proje dahilinde ortaklasa gerçeklesebilir. Bu pek cok devletin yararina olacagindan destek bulacaktir.  Üniversitelerimizin ilgili bölümlerinde bu yöndeki bilimsel, detayli arastirmalari, alternativ proje hazirliklari ülkeye yarar getireçektir.

Anahtar Kelimeler:  Ulasim sistemi bütünü, kombinasyon, hantal devlet demir yollari, sürat, güven, komfor, ekonomik.

I. Giris

Ülkenin sanayilesmesinde, zenginlesmesinde insanlarin yasam kalitesinin artirilmasinda olmassa hic olmaz faktörlerinden biri  olan alt yapi ulasim sistemi hernedense Türkiye´de pek önemsenmiyor. Malesef halkin oylariyla secilerek görevlendirilen politikacilar, basta ulastirma bakanlari bile birakin ulastirma sistemini gelistirmeyi,  kör topal mevcut ulasim vasitalarini ve ayrilan kaynagi yagmalama, tüm sülalenin faydalanmasi güdüsünden ileri gidememektedirler. Dün de ayni görev anlayisi, belesci zihniyet vardi, bugünde ayni belesci zihniyet devam ediyor. Benzeri görevi suistimaller hala gündemi meskul etmektedir.  Geri zekalilik, zavalli kisilik, belesci zihniyet sürdükce bu alanda da hic bir olumlu gelisme gerçeklesmiyeçektir.  Biz, bilim adamlari olarak  pislikleri görmemezlikten gelecegimize, belli kisilere yaranma arayisina girecegimize hosa gitmeyen icraatlari, suistimalleri karsi tarafin anladigi bir uslubla dile getirmekten, tartismaga sürmekten cekinmemeliyiz. Gerekli önlemlerin alinmasi icin careler sunmaliyiz. Bu tip bilimsel faaliyetlerlede kamuoyu  ve yetkili kisilerin dikkati  çekilmelidir.

Bir taraftan alt yapi sistemlerinin yenilenmesi, gelistirilmesi icin kaynak yok deniliyor. Diger taraftan da örnegin, alt yapi ulasim sistemine ayrilan kaynaklarin bir kismi  daha cok secim, politik yatirim maksatli harcaniyor. Bir kismi bürosal islerde yok ediliyor, Büyük kismi ise  ipe sapa gelmez, göstermelik,  derme catma islerle, hayali islerle, hayali iflaslarla, sisirilmis faturalarla belli kisilerce,  kuruluslarca yagma ediliyor, devlet, halk kaziklaniyor, soyuluyor. 

Örnek mi? Ciddi olamasiniz!

Türkiyedeki bu örnekleri Dunyanin bir ucundaki eskimolar bile ekranlarda görmüsler, yazili basinda okumuslardir...  Sizler herhalde gün boyunca Türkiyedeki  paparazi haberleri, yabanci pempe dizileri takip etmekten, ülke haberlerini kacirmissinizdir!

Ben yine de  hafiza kaybi olanlar icin bir iki tanesini hatirlatayim:  Politik yatirim amacli  buyük masraflarla kurulan pek cok atil hava alani. Yolcusu bulunmadigi icin senelerdir ucak inmeyen tam techizatli, personelli hava meydanlarimiz. Yine örnek, ispatmi diyorsaniz; iste Usak-Hava Meydani, hic bir ise yaramiyan, zarar yazan, hava meydani... Can sikintisindan sinek avlayan torpilli personelli  hava meydanlarimizin sayisisi hayli fazla! Daha baska örnekmi diyorsaniz; ilk yagmurla sökülen, dagilan parmak kalinligindaki, kötü malzemeli ve yeteri islenmemis otoyol-asfaltlari verebilirim.

Devleti yönetmege kalkisan belli kisilerin sorumsuzluk, kisiliksiz, yetersizlik, ehilsizliklerinin ispatlarindan, örneklerinden biridir. Bu namuzsuzlar, Allahsizlar, yetersizler kadar hepimizin, bilhassa bilim adamlarinin bunda cok büyük sucu, dolayli bir istiraki vardir. Sessiz kalmakla bu sucu onaylamislardir, gözyummuslardir, istirak etmislerdir. Atil hava meydanlarina harcanan paralarla ve emeklerle ve hala devlete büyük yük olmaga devam eden, her yil bu meydanlara   harcanan kaynaklarla demir yollari agi ve ekipmanlari gelistirilirdi. Turistik yöreler süratli cift hatli demir yollari agina baglanilip bu ic ve dis turizme, güvenlige, ekonomiye cok büyük katki saglanabilirdi.  Demir yollari süratli, güvenli, komforlu ekonomik  tasimaciliga hazirlanabilinirdi. Günümüzde hala benzeri hatalar, görevi suistimaller inatla devam etmektedir.  Ekonomik getirisi düsük, bazi  secim bölge oto yollarinin yapilmasi gibi. Ve su siralar yapimina baslanacak olan III. Bogaz köprüsü! ( I. ve II. Bogaz köprülerin yapimina karsi degildim, yapilmalari taraftariydim.) Fakat su siralar III. bogaz köprüsünün  yapimini  erken buluyorum. Onun yerine Canakale-Bogaz-Köprüsünün yapimi ülkeye  cok daha faydali olacagini düsünüyorum. Yörenin gelismesine süphesiz büyük katki sagliyacaktir. Istanbul trafigini  III-Bogaz köprüsünden daha fazla rahatlatacaktir. Bence konunun tarafsiz ilgili kurum ve üniversitelerce her iki alternativin tekno-ekonomik degerlendirmesi gerekir.

Borc batagina itilen Türkiyenin olmassa hic olmaz altyapinin gelistirilmesi, gerçeklestirilmesi icin su siralar finansman kaynaginin yetersiz oldugu gerçegi gözardi edilmemelidir. Yurt ici ve disindan yüksek faizlerle borc para arayisina gitmeden evvel, mevcut kaynaklarin  yerinde ve efektiv kullanilmasina özen gösterilmelidir. Sonradan, tesadüfen olmalarin, ben neymisim ahmaklarin hangi nedenle olursa olsun devletin, halka ait kaynaklarin, halk adina alinan kredilerin sorumsuzca kullanmalarina yasalarca izin verilmemelidir. Her seyden evel gerekli  yasalarin  acikca belirlenmesi, ve uygulanmasi lazimdir.  Olasi suistimallerde  otomatikman duyarli yasal mekanizmalarin  devreye girmesi saglanmalidir.  Hatta daha ileriye gidilerek yargiclarin, savcilarin  insafina birakmayip vergisini ödeyen normal bir vadandasin görevi suistimallerde devlete, kamu kurulusuna, bürokratlara, (basta sorumlu kisi ve kuruluslara) dava acma hesap sorma hakki getirilmelidir.   Atil durumundaki  yeni hava Limanlari örnegindeki  projelerin önceden bagimsiz, cikarsiz ilgili meslek kuruluslari tarafindan  incelenmesi, üniversitelerden projenin tekno-ekonomik degeri hakkinda rapor istenilmelidir. Batili ülkelerde bu mekanizma isliyor. Devlet, Kamu projeleri birden fazla kurumda degerlendiriliyor. Türkiyede neden önemsenmiyor? Uygulanmiyor?

II. Yolcu ve Yük Tasima Sisteminde  Modernlestirme Anlayisi

Pek çoklarimiz modernlestirmeyi cicili biçili, fiyakali görünme ile, farkli gösterisli, havali takinma, davranma ile batiya benzeme ile karistirmaktadirlar. Ulastirma sistemlerinin modernlestirme anlayisinda da benzeri yanilgilara düsülmektedir. Basit bir örnek;  Istanbulun-dar bogazinda yepyeni, hizli pahalli gemilerin sefere konulmasi ile  ulasim hatti modernlestirilmiyor.  Kismi bir modernlestirmeden ancak söz edilebebilir. Tek tarafli bir iyilestirme beklenen randimani vermekten uzak kalir, hatta sisteminin tikanmasina nedende olabilir. Tüm sistemin, iskelesinden tutun ta bilet satis reyonuna, yolcu indirme-bindirme rahatligina, bekleme salonlarina, süratine, geminin hava deniz kosullarindan fazla etkilenmeden seferlerine devam etmesine, fiyatlarin makul seviyede  olmasina, geminin süratine, ulasim hattin en kisa sürede katetmesine, geminin komforuna, (titresim, sarsintilarin, gürültünün rahatsiz verici degerlerde olmamasi,) güvenirli olmasi gibi pek cok faktörü icinde kapsamaktadir /1-2/.  Istanbul-Bogazi gibi kisa mesafeli hatlarda Aliminyum–Katamaranlari sefere sokmakla  deniz ulasiminda gereken iyilestirmelere varilmaz, bir modernlestirme gerçeklesmez. Gözledigim kadariyla cogu kez  bu gemiler iskeleye yaklasmalari icin uzun bir süre aciklarda beklemektedirler. Veya sisli havalarda modern donanimli bu gemileri kullanacak personal bulunamiyor. Kaptanlar bilgisayar destekli, uydu bazli pusulalari, yön berlirleyecileri kullanmaktan aciz, yetersiz kaliyorlar.

Ulastirma sistemlerinde  de modernlestirme calismalari bilimsel bir proje dahilinde  bir den fazla kurumlar tarafindan ve önemli olani, birbirinden bagimsiz, habersiz  hazirlanmalidirlar, degerlendirilmelidirler. Bir den fazla kisi ve kurulus tarafindan optimal olani  oy fazlaligi ile belirlenmelidir. Tamamen aksine bu yöntem daha az zaman alicidir ve daha az masraflidir. Devlet üniveversite ve bagimsiz, tarafsiz mesleki kuruluslarla  ve özel mesleki bürolarla daha rentabil calismasini denemelidir. Bu sayede devlet icinde pek cok ise yaramiyan, hantal, geri ve kaynak eritici  birimlerden kurtulmus olur! Devlet ve kamu kuruluslari partizanlar icin istihkam yeri olmaktan cikarilir.

.

III. Rayli Toplu Yük Yolcu Tasima Sistemin Modernlestirilmesi

Türkiyede  50-60 yildir karayollarina öncelik verilerek mevcut demir yollari ihmal edilmistir. Gelisi güzel  her dönemde parti yandaslari istihkam edilerek bu kuruma da berbat edilmistir, personel giderleri ile zarar eder hale getirilmistir. Buna karsin pek cok ülkede bilhassa sanayisisi gelismis ülkelerde  demir yollari agi, vasitalari ve ekipmanlari her geçen yil  gelistirilerek bu günkü modern seviyeye gelmislerdir, Sekil 1.   On sene evel Almanyada sekiz saat süren tren yolculugum, bugün 250- 300 km /saat süratle giden trenler sayesinde 3-4 saate inmistir. Avrupa birliginde  Kuzeykutupla Akdeniz sahilleri  demir yollari  agi ile  birbirine baglanmistir. Genisleyen Avrupa birligi  içerisinde  üye devletler arasindaki  bazi ekonomik  zorluklarin farkliligin asilmasinda  demir yollari  tasimaciligina  önem verilmektedir.  Avrupa birligi içerisinde güvenirli, süratli, ekonomik, konforlu, çevreye uyumlu ve enerji tasaruflu rayli toplu tasimaciligina önçelik verilmektedir.  Benzeri gelismeler örnegin  ABD´lerinde, Japonayda ve  Cin´de de gözlenmektedir.   Ses üzeri süaratli trenlerle  sehirler birbirine  yakinlasmistir.  ABD´lerinde yük ve yolcu tasimaciligin ücte dörtü (3/4)  demir yollari ile saglanmaktadir. (Demir yollari kominist devletlere özgü bir ulasim sistemi degildir)  Kalabalik Cin´de  ulasim sistemi  sorunlarinin üstesinden gelmek, en yeni teknolojiyi ülkesine kazandirmak icin  400-500 km/h hizla giden,  hizini 5 km mesafede 350 km/h yükseltebilen  ve %10 egilimli hatta  rahatliklar hareket edebilen , magnetik rayli ulasim sistmeini 2003 yilinin sonunda kadar  Shanghai sehrinde 32 km lik  cift hatli isletmeye sokmaktadir. Bu proje Almanlarla birlikte yürütülmektedir. /3-11/

Türkiyede Devlet Demir Yollarinin simdiki sisirilmis vasifsiz idari kadrosu ile, partizan yönetim ve görev anlayisi ile,  devletin mevcut teknik  donanimin ve finansman kaynaklari  ile olumlu yönde  tek bir adimin atilamayacagi, bir iyilestirmenin söz konusu  olamiyacagi gerçegi gözardi edilmemelidir. Demir yollarinin modernlestirilmesi icin yapilmasi gerekenlerin siralanmasi:

A.  Idari, Yönetimsel  önlemler :

-          Özellestirilme.

-          Mevcut idari yönetim kadrosunun tasviyesi, Idari kadronun genclestirilmesi.

-          Profesyonellerce özerk yönetilmesi.

-          Partizanlardan, politkacilardan uzak tutulmasi!!!

B.  Devlet demnir yollarinin özellestirlmesi

-          % 49 kismin hisseler seklinde  halka satilmasi, (A. siklindaki önlemlerin yerine getirilmesi).

-          %49 kismin hisseler seklinde  sirket veya ortek sirketlere satilmasi..

-          %49 kismin yabanci sirketlere  veya ortakliklara satilmasi.( Acik kapilar  ardinda belirlenecek taahütler altinda). 

-          Tamami  (%100) Türk sirketlerine satilmasi.

-          Belirli hatlarin kiralanmasi, (Acik kapilar ardinda belirlenen hüküm ve yükümlülükler altinda). Bu yöntem Almanyada yeni  uygulanmaga baslanildi.

-          Bir veya birden fazla hattin belli süre icin kiralanmasi, (Acik kapilar ardinda belirlenen hüküm ve yükümlülükler altinda).

-          Dünya Bankasindan, Avrupa Birliginden  ve  Arap sehylerinden Finansman kaynaginin ve teknik desteginde elde edilmesi icin Avrupayi Ortadoguya ve Türkiye Cumhuriyetlerine bagliyacak, Türkiyeden geçen, süratli, güvenli, komforlu, ekonomik, enerji tasaruflu tren ulasim sistemi projesinin hazirlanmasi.

D. Teknik Modernlestirme

(Güven, sürat, ekonomik, komfor, enerji tasaruflu ve çevreye uyumlu)

-          Mevcut demir yollari hatlarin  yüksek sürate  müsait hale getirilmeleri.( Önçelikli olarak trafigi yogun (sanayi ve turizm yöreleri) olan hatlar tercih edilmelidir.)

-          Demir yollari aginin belli bir zaman dilimi içerisinde  genisletilmesi.

-          Vasita ve Ekipmanlarinin  günün kosullarina uygunlugunun saglanmasi.

-          Uzaktan kumandali, bilgisayar destekli uydu  bazli uyari, gözetleme idare sistemin getirilmesi.

-          Hiz engelleyici bariyerlerin azaltilmasi, kaldirilmasi bunun icinde gerekli alt üst  gecitlerin  yapilmasi.

-          Garlarin daha temiz , güvenirli, rahat hale getirilmeleri, dilencilerden, hirsizlardan korunmasi.

-          Garlarin hizli yolcu indirme bindirme , yük alma verme  ile ilgili ekipmanlarin gelistirilmesi.

-          Elektrik hatlarinda olasi elektrik kesintilerine karsin  gerekli önlemlerin alinmasi.

E. Demir Yolu Hattlari Agi

(Ulusal ve uluslar arasi (cift hat, rentabel) baglantilar. Sekil. 3 ve Sekil 4 muhtemel demir yollari hatlari sematik sekilde  gösterilmektedir.

-          Münih, Edirne, Istanbul, Ankara

-          Avrupa-Türkiye-Güney Bati Turizim Yöreleri

-          Avrupa- Türkiye-Ortadogu Ülkeleri

-          Avrupa-Türkiye-Türk Cumhuriyetleri

-          Moskova-Istanbul

-          Avrupa-Türkiye-Uzakdogu

Bati ve Orta-Avrupayi  Ortadoguya, Türk Cumhuriyetlerine ve Uzak Doguya bagliyan süratli, güvenli, komforlu rayli yük ve yolcu tasima sisteminin Türkiyeyi boydan boya geçecek sekilde bir an evel  hayata gecirilmesine  calisilmalidir, Sekil 3, Sekil 4 . Dünya bankasinin ve Avrupa birliginin destegi altinda uluslararasi bir  proje dahilinde ortaklasa gerçeklesebilir. Bu pek cok devletin yararina olacagindan destek bulacaktir.  Üniversitelerimizin ilgili bölümlerinde bu yöndeki bilimsel, detayli arastirmalari, alternativ proje hazirliklari ülkeye yarar getireçektir.

Sekil 3. Türkiye baglantili muhtemel demir yollari hatlari

Sekil 4.  Harita üzerinde Türkiye baglantili Demir yollari agi     

Münih-Edirne-Istanbul-Ankara- (Antalya) Demir yolu hatti süratli ekonomik ve güvenli olarak  acilen gerçeklestirilmelidir. Bu daha fazla turistin, ve Türk Isci Vatandaslarin Türkiyeye gelmesine neden olacagi gibi, Türk Ürünlerinin Avrupada rekabet sansini artiracaktir. Turizme ve Ticarete sanildigindan cok daha fazla canlilik kazandiracaktir, getirecektir. Avrupada calisan pek cok Türkvatandasi bilinen nedenlerden dolayi Türkiyede tatillerini geciremiyorlar. (- Ucak yol masraflarin tatil zamani cok yüksek olusu, - Kara oto yolunun güvensiz olusu, - Keyfi yüksek  gecis harclari, harajlari, - 2003 yilinda hala Avrupanin ortasinda devam eden yol soygunlari, modern eskiyalik...)  Bunun  kayiplarini simdiden kestirmek imkansizdir. Bilhassa orada yetisen gençlerin yeni nesilin Türkiye ile baglarinin azalmasina, kopmasina neden oluyor. (Benzeri sorunlar Avrupa birligi üyesi insanlari icinde geçerlidir, tatil zamani firsatci yüksek ücretlerden dolayi Türkiyede ailece tatile gelemiyorlar) Pek cok ucak firmalarinin tatil zamaninda ahlaksiz, arsiz, firsatci  ücret politikalari nedeniyle  Türkiye´ye daha az Türk iscisi izine gelebiliyor, cok az sayida turist tatile gelebiliyor. Esasinda Türk Turizimcileri birlesip daha ucuz, sabit ücretli ucak seferlerini koymalidirlar, Örnegin birlesip ucak sirketini kurabilirler. Veya, en önemlisi Münih (Almanya) ile Istanbul (Türkiye) demir yolu hattinin kullanimini kiralayip süratli, güvenli, ekonomik rayli sistemini gerceklestirebilirler. Böylelikle Türk turizmine ve sanayisine vede Avrupada yasayan Türklerin Anavatan ile olan baglari kopmamasina  büyük katki saglayabilirler. Örnegin benzeri Almanyada basari ile uygulanmaya baslanildi. Daha cok ulasim sirketlerinin bir araya gelerek kurduklari Uluslararasi Interconnex Firmasi su siralar iki büyük demiryolu hattinda calisiyor. Sekil 5, Almanyada özel bir sirketin calistigi  iki demir yolu hatti (Gera-Rostock ve Köln-Rostock) haritada ve sirkette ait trenlerden biri görülmektedir. /11/  Devlete ait trennler neredeyse bombos giderlerken, özel sirkete ait trennlerde yer bulmak sorun oluyor. Ikinci hat Köln-Rostock yaklasik bir ay evel acildi. Büyük talep üzerine  hatlarin sayisinda kisa sürede artis beklenmektdir. Bundesbahnin özellestirilmesini isteyenlerin sayisi gün gectikce artmaktadir

Türk hava yollari gibi kuruluslarla ulasimda bir yere varilamaz!  THY- Yöneticileri sisirilmis personel kadrosunun yüksek ücretlerini ve belescilerin masraflarini yolcularin sirtindan karsilama  yoluna gidiyorlar. THY yüksek fiyatlari nedeniyle tercih edilmemege baslanilmistir. Augustos 2003 tarihli bir fiyat mukayesesi; THY Almanya ile Türkiye arasinda kisi basina 299 Euro bilet parasi taleb ederken,  ayni hat için Lufthansa 179 Euroya ucak bileti satmaktadir.  (Tesadüf, bir az evel Azerbeycanli bir meslektasim odama ziyaretime gelerek, Berlin-Istanbul-Baku hava yolculugu icin THY´larinin 1600 Euro yakin bilet parasindan yakiniyordu. Alman Hava Yollarinda  Berlin-Baku hava yolculugu icin 800 Euro, Rus hava yollarinda 600 Euro.) 

Sekil 5. Almanyada bir ozel sirkettin, (interconex) yolcu tasidigi

iki demir yolu hatti ve sirkette ait tren.

IV. Yolcu ve Yük Tasima Sistemlerinde Optimal Kombinasyon arayisi

Tasima sistemlerinin optimal kombinasyonu pek cok konuyu kapsamaktadir.  Konu ile ilgili cok sayida alternativ cözümler üretilebilir. Ele alinan varsayimlara ve secilen faktörlerin agirliklarina göre ve mevcut olanaklara göre genis farklilik ortaya cikabilmektedir. Toplu yolcu ve yük tasima sistemi kombinasyon bütünü içerisinde  rayli toplu  yük ve yolcu ulasim sistemin  motor görevini üstlenecek sekilde gerçeklestirilmesi kombinasyonun önemli cözüm kosullarindan biridir. Diger bir kombinasyon kriteri ise;  günün  ve gelecegin Türkiye kosullari baz alinarak  Dünya tasima sistemine, bilhassa Avrupa ülkeleri birligi Ulasim Sistemine entegre olacak sekilde bir neticeye varmaktir.  Bu tip problemlerin sayisal cözümü icin model calismalar ve bu modellere göre hazir paket programlari da bulunmaktadir. Bu konu ayri bir yayin calismasinda ayrintili olarak, örnek cözümlerle  ele alinacaktir.

Sistem kombinasyonu (Sekil 6)  burada, ulasim tasima sistemlerinin birlestirilmesinden ve veya  kaynastirilmasindan ziyade, sistem bütünü içerisinde yer alan sistemlerin birbirini desteklemeleri, ahenk icinde mevcut kosullar altinda en yüksek verim, randiman elde edecek sekilde islevlerinin bütünlestirilmesidir. Bir uyum içerisnde en yüksek randimana varmaktir. Ulasim sisteminden daha fazal randiman alabilmek icin bu Avrupa birligi ülkelerinden farkli sekillerde uygulanmaktadir. Örnegin demir yollari ile hava yollari arasinda bellli hattlarda ve amaclarda ortak bir ulasim vardir. Ayni sekilde acik deniz gemileri ile  nehir gemileri arasinda bir kombinasyona gidilmektedir. Ulasim sistemi bütünü içerisinde yer alan partner-sistemlerinden biri dikkat edilmedigi takdirde diger partner-sistemlerin islevini kismida olsa engelleyebilir, hatta  ana-sistemde  tikanmalara da sebebiyet verebilir.  Örnegin Ro-Ro gemileri deniz ve  kara, ve tasimaciligin bir kombinasyonu  olarak görülebilir. Bir ulasim hattinda  büyük tonajli bir gemiyi  sokarken, o hattaki limanlarin, gidis dönüs yük stoklari, yükleme bosaltma kapasiteleri, kisa süreli depolama imkani, liman su derinligi, otoyol, demir yolu baglantilari gibi faktörler  dikkate alinmadigi taktirde sözü edilen tasima hattinda beklenen teknik ve ekononik iyilestirme yüksek randiman, rentabiliteye erisilemez.  Hatta zarar da edilebilir, rekabet gücü azalir. Ulasim hattinda örnegin, bosaltma yükleme kapasitesi düzeltilmeden cok süratli bir gemiyi sokmakla da  arzu edilen kar saglanamaz.  Bir taraftan artan gemi seyir sürati ile yakit masraflari rapit sekilde yükseltmektedir, diger taraftan ise limanlarda yükleme ve bosaltma süresi nediyle geminin limanda bekleme masraflari artmaktadir. /2, 3/

    Sekil 6. Ulastirma sistemi bütünün

    sematik bir yapisi

Kombinasyon probleminin kurulmasi ve cözülmesi analiltik, numerik hesap yöntemleri ile mümkün oldugu gibi bir deger-kriter-tablosu ile kabul edilebilir güvenirli bir neticeye de varilabilir. /1,2/  Alternativlerin kiyaslanmasinda günümüzde hale kullanilan bir yöntemdir. Bu yöntemde ulasim sistemi hatti içerisinde  önemli  faktörler agirliklari ile berlirlenir, ve farkli kisilerce birbirlerinden bagimsiz bir puanlamaya tutulur. Seçeneklerden en fazla ortalama puani toplayan secilir. Dikkate alinan kriterler ve bir kiyaslama örnegi Tablo 1 görülmektedir.

V. Sonuclar

Türkiyede ulasim sitemi gibi olmassa hic olmaz alt yapi sitemleri icin gerekli iyilestirme, gelistirme, modernlestirme  arayislarina  girmeden evel ;

-          Ilgili gerekli idari ve  yönetimsel  yasalarin cikarilmasi. Görevi suistimallere, ihmallere ve yetersizliklere izin verilmeyeçek sekilde  hazirlanmalari, uygulanmalari.

-          Caydiri hapis cezalari  yaninda dogan zararin sorumlulardan telafi edilmesi (Bakin esasinda bu tür yasalar ülkenin kalkinmasi, zenginlesmesi, ülkedeki insanlarin yaraticilik yanlarinin gelismesi icin önemli etkenlerdendir, bu gerçek hep gözardi adiliyor.)

-          Mevcut kaynaklarin cok daha dikkatli kullanilmasina özen gösterilmelidir.

Türkiyede karayolu, (otoyolu, demir yolu) denizyolu, hava yolu tolu  yük ve yolcu tasima sistemlerinden olusan bir bütün içerisinde  optimal verimin saglanmasi icin  bu sistemlerinin bir kombinasyonuna gidilmelidir.  Bu kombinasyon  içerinde  rayli toplu yük  ve yolcu tasima sistemi  motor görevini  üstleneçek sekilde gerçeklesmelidir

Devlet demir yollarinda idari ve yönetimsel ve teknik düzeyde  modernlestirilmesine gidilmelidir. Daha ileriye gidilerek Devlet Demir Yollarin özellestirilmesine gidilebilir veya bazi hatlar kiralanabilir. Örnegin; % 49´ luk kismin hisseler seklinde yurt ici ve yurt disi passiv ve veya aktiv yatirimcilara sunulmasi, satilmasi ve veya bazi hatlarin kullanimi süreli veya süresiz kismi veya tamami özel sektöre devredilmesi, kiralanmasi.

Bati ve Orta-Avrupayi  Ortadoguya, Türk Cumhuriyetlerine ve Uzak Doguya bagliyan süratli, güvenli, komforlu rayli yük ve yolcu tasima sisteminin Türkiyeyi boydan boya geçecek sekilde ve önemli turizim yörelerini kapsayacak sekilde  bir an evel  hayata gecirilmesine  calisilmalidir. Dünya bankasinin ve Avrupa birliginin destegi altinda uluslararasi bir  proje dahilinde ortaklasa gerçeklesebilir. Bu pek cok devletin yararina olacagindan destek bulacaktir.  Üniversitelerimizin ilgili bölümlerinde bu yöndeki bilimsel, detayli arastirmalari, alternativ proje hazirliklari ülkeye yarar getirecektir.

Son olarak, Neden agirlikli rayli toplu tasimacilik? Sorusunu asagidaki gibi cevablamak mümkündür: Gemi yolcu  ve yük tasimaciligindan sonra en ekonomik olanidir. Ve kara yolu toplu yük ve yolcu tasimaciliginda, en ucuz, en güvenli, komforlu, rahat, süratli, tasima kapasitesi arz talebe göre degisebilen,  flexibel, en az enerji harcayan ve çevreye en az zarar veren ulasim sistemidir. Geleçekte fosil bazli enerji kaynaklarinda beklenen enerji sikintilari nedeniylede demir yollari alternativ enerjilere (rüzgar ve günes enerjilerine) en uyumlu, elverisli, verimli ulasim sistemidir. Örnegin günes ve rüzgar enerjisinden çevrilen elektrik enerjsi elektrikli lokomotivlerin hareketinde randimanli olarak harcanir. Türkiye Günes ve rüzgar enerjileri potansiyeli bakimindan sansli ülkelerden biridir. Bu potansiyelinde bir an evel degerlendirilmesine gidilmelidir.

Tablo 1. Toplu yük ve yolcu tasimaciliginda Tekno-Ekonomik-Deger

Literatür

1.       Özden H. ‘’Türkiyede Toplu tasimaciligin trafik güvenligi acisindan bir 

       degerlendirilmesi’’ Ulasim, Trafik Güvenligi Kongresi, Ankara 2001

2.       Özden H. “ Technische und wirtschaftliche Betrachtung des Seetransportsystems, Bewertungskriterien” Hansa, September 2003, D-Hamburg

3.       Klusmeier S.: ‘’Verkehrsmarkt Polen- Mit dem EU.Beitritt....’’Verkehrspolitik, Internationales Verkehrswesen (55) 6/2003, 303.306

4.       Bakmann H.: “EU-Osterweiterung”“,   Intern. Verkehrs, Hamburg, 01/02.2003

5.       Linde H.: ’’Perspektiven von kombinierter Küsten. Und Binnenschiffahrt im östlichen Mitteleuropa’’ Schiffahrt,   Internationales Verkehrswesen, (55) 6/2003, 281-285

6.        Haase Ralf „ Europa braucht ein Verkehrfunktionsfähiges System für den Kombinierten“,  Intern. Verkehrs, Hamburg, 06.2003

7.       Zapp K. : “Hoffnungsträger Kombinierter Verkehr weiter “,  Intern. Verkehrs, Hamburg, 06.2003

8.       Wilcke H. : „Neue Wege für den Kombinierten Verkehr“,   Intern. Verkehrs, Hamburg, 06.2003

9.       N.N.“ Magnetbahn-Tramsrapit „ MVP/Transprapit-International, Hertra verlag, Hamburg 2003

10.    Breimeier R.:“Transrapit Aufbruch in ein  neues Zeitalter“ Intern. Verkehrswesen, 05.2003

11.    Internet WEB-Site: www.interConnex.de, www.bundesbahn.de