TÜRKIYE´DE TOPLU YOLCU VE YÜK ULAŞTIRMA SISTEMLERINDE

RAYLI TOPLU TAŞIMACILIĞIN BIR DEĞERLENDIRILMESI

H. Özden

ÖZET

Ülkenin sanayileşmesinde, zenginleşmesinde insanların yaşam kalitesinin artırılmasında olmazsa hiç olmaz faktörlerinden biri olan alt yapı ulaşım sistemi her nedense Türkiye´de yeterince önemsenmiyor. Demiryolu ve deniz yolu ulaşım sistemlerinin geliştirilmesi ve modernleştirilmesi konusunda ciddi cabalar sarf edilmiyor. Ülkemizde toplu yük ve yolcu taşıma sistemi bütünü içerisinde raylı toplu taşıma sistemi motor görevini üstlenmelidir. Devlet Demir Yollarının şişirilmiş, partizan ve vasıfsız kadroları, hantal yönetimi ve hedefsiz, motivasyonsuz görev anlayışı ile sözü edilen teknolojik yenileşmenin gerçekleşmesi ve günümüzün taleplerine cevap verebilmesi ise imkansızdır. Bu nedenle örnegin; Devlet Demir Yollarının örneğin; % 49´ luk kısmın hisseler şeklinde yurt içi ve yurt dışı pasif ve veya aktif yatırımcılara satılması ve veya bazı hatların kullanımı süreli veya süresiz kısmi veya tamamı özel sektöre devredilmesi, kiralanması yararlı olacaktır.

Yönetimsel reformların paralelinde; Batı ve Orta-Avrupa’yı Ortadoğu´ya, Türk Cumhuriyetlerine ve Orta-Doğuya Uzak-Doğuya bağlıyan süratli, güvenli, konforlu raylı yük ve yolcu taşıma sisteminin Türkiye’yi boydan boya geçecek şekilde bir an evvel hayata geçirilmesine çalışılmalıdır. Bunun yanında süratli demiryolu ağının limanlara ulaştırılması, sistemin verimliliğini, kalitesini ve cazibesini yükseltecektir. Dünya bankasının ve Avrupa birliğinin desteği altında uluslararası bir proje dahilinde TCDD´nın modernleştirilmesi gerçekleşebilir. Bir çok devletin yararına olacağından böyle bir proje destek bulacaktır.

Anahtar Kelimeler: Ulaşım sistemi, toplu yolcu ve yük taşıma, Tekno-ekonomik değer, TCDD,

1. Giriş

Maalesef halkın oylarıyla secilerek görevlendirilen politikacılar, başta ulaştırma bakanları bile bırakın ulaştırma sistemini gelıştirmeyi, kör topal mevcut ulaşım vasıtalarını ve ayrılan kaynağı yağmalama, tüm sülalenin faydalanması güdüsünden ileri gidememektedirler. Dün de aynı görev anlayışı, beleşci zihniyet vardı, bugünde aynı beleşci zihniyet devam ediyor. Benzeri görevi suistimaller hala gündemi meşkul etmektedir. Geri zekalılık, zavallı kişilik, beleşci zihniyet sürdükce bu alanda da hic bir olumlu gelışme gerçekleşmiyeçektir. Bir taraftan alt yapi sistemlerinin yenilenmesi, geliştirilmesi icin kaynak yok deniliyor. Diger taraftan da örnegin, alt yapı ulaşım sistemine ayrılan kaynakların bir kısmı daha cok secim, politik yatırım maksatlı harcanıyor. Bir kısmı bürosal işlerde yok ediliyor, Büyük kısmı ise ipe sapa gelmez, göstermelık, derme catma işlerle, hayali işlerle, hazalı ıflaslarlaö şişirilmiş faturalarla belli kişilerce, kuruluşlarca yağma ediliyor, devlet, halk kazıklanıyor, soyuluyor.

Örnek mi? Ciddi olamasınız!

Türkiyedeki bu örnekleri Dunyanın bir ucundakı eskimolar bile ekranlarda görmüşler, yazılı başında okumuşlardır... Sizler herhalde gün boyunca Türkiyedeki paparazi haberleri, yabancı pempe dizileri takip etmekten, ülke haberlerini kacırmışsınızdır!

Ben yine de hafıza kaybı olanlar icin bir iki tanesini hatırlatayım: Politik yatırım amaclı buyük masraflarla kurulan pek cok atıl hava alanı. Yolcusu bulunmadığı icin senelerdir ucak inmeyen tam techizatli, personelli hava meydanlarımız. Yine örnek ıspatmı diyorsanız, iste Usak-Hava Meydanı, hic bir işe yaramıyan, zarar yazan, hava meydanı... Can sıkıntısından sınek avlayan personellı hava meydanlarımızın sayısısı hayli fazla! Daha baska örnekmı dızorsanız; ilk yağmurla sökülen, dağılan parmak kalınlıgındakı, kötü malzemeli ve yeteri işlenmemiş otoyol-asfaltlarımız.

Borç batağına itilen Türkiye´nin olmasa hiç olmaz altyapının gelıştirilmesi, gerçekleştirilmesi icin şu sıralar finansman kaynağının yetersiz olduğu gerçegi gözardı edilmemelidir. Yurt ici ve dışından yüksek faizlerle borc para arayışına gitmeden evvel, mevcut kaynakların yerinde ve efektiv kullanılmasına özen gösterilmelidir. Sonradan, tesadüfen olmaların, ben neymışım ahmakların hangi nedenle olursa olsun devletin, halka ait kaynakların, halk adına alınan kredilerin sorumsuzca kullanmalarına yasalarca izin verilmemelidir. Her şeyden evel gerekli yasaların acıkca belirlenmesi, ve uyğulanmasi lazımdır. Olası suistimallerde otomatikman duyarlı yasal mekanizmaların devreye girmesi sağlanmalıdır. Hatta daha ileriye gidilerek yargıcların, savcıların insafına bırakmayıp vergisini ödeyen normal bir vadandasın görevi suistimallerde devlete, kamu kuruluşuna, bürokratlara, (başta sorumlu kişi ve kuruluşlara) dava acma hesap sorma hakkı getirilmelidir. Atıl durumundaki yeni hava Limanları örneğindeki projelerin önceden bagımsız, cıkarsız ilgili meslek kuruluşları tarafından incelenmesi, üniversitelerden projenin tekno-ekonomik değeri hakkında rapor istenilmelidir. Batıli ülkelerde bu mekanizma işliyor. Devlet, Kamu projeleri birden fazla kurumda değerlendiriliyor. Türkiyede neden önemsenmiyor? Uygulanmıyor?

2. Yolcu ve Yük Taşıma Sisteminde Modernleştirme Anlayışı

Pek çoklarımız modernleştırmeyi cicili biçili, fiyakalı görünme ile, farklı göşterişli, havalı takınma, davranma ile batıya benzeme ile karıştırmaktadırlar. Ulaştırma sistemlerinin modernleştirme anlayışında da benzeri yanılgılara düşülmektedir. Basit bir örnek; İstanbul´un-dar boğazında yepyeni, hızlı pahalılı gemilerin sefere konulması ile ulaşım hattı modernleştirilmiyor. Veya eski tip klasik gemilere güçlü makine ve büyük pervane takılması ile ne sefer deniz hattı nede gemiler modernleşmiyor. Tamamen aksine yarardan çok zararı da olabilmektedir. Motor devir sayısı artırıldıkça geminin kici suya gömülerek motor enerjisinin büyü bir kısmi dalgalarla ziyan olup gider! Bu nedenle öngörülen yüksek süratler için gemi diyazninda´da değişiklikler yapılması gerekir. Bu tür müdahalelerle kısmi ve kısıtlı bir modernleştirmeden ancak söz edilebilir. Tek taraflı bir iyileştirme beklenen randımanı vermekten uzak kalır, hatta sisteminin tıkanmasına nedende olabilir. Tüm sistemin, iskelesinden tutun ta bilet satış reyonuna, yolcu indirme-bindirme rahatlığına, süratine, geminin hava deniz koşullarından fazla etkilenmeden seferlerine devam etmesine, fiyatların makul seviyede olmasına, geminin süratine, ulaşım hattın en kısa sürede kat etmesine, geminin konforuna, (titreşim, sarsıntıların, gürültünün rahatsız verici değerlerde olmaması,) güvenirli olması gibi pek çok faktörü içinde kapsamaktadır. İstanbul-Boğazı gibi kısa mesafeli hatlarda Alüminyum–Katamaranları sefere sokmakla deniz ulaşımında gereken iyileştirmelere varılmaz, bir modernleştirme gerçekleşmez. Gözlediğim kadarıyla çoğu kez bu gemiler iskeleye yaklaşmaları için uzun bir süre açıklarda beklemektedirler. Veya sisli havalarda modern donanımlı bu gemileri kullanacak personel bulunamıyor. Kaptanlar bilgisayar destekli, uydu bazlı pusulaları, yön belirleyicileri kullanmaktan aciz, yetersiz kalıyorlar.. Benim İstanbul ve İzmir deki deniz toplu yolcu taşımacılığı üzerindeki gözlem ve değerlendirmelerime göre Mevcut kıyı rıhtım iskeleleri de modern deniz ulaşım için yetersiz kalmaktalar. Hatta ulaşım sistemin maliyetini önemli ölçüde yükseltmektedirler. Bos yere yakıt harcanmakta ve cevre kirliğinde zarar verdikleri gibi gemilerin ve motorların çalışma ömrünü kısaltmaktadırlar. Bu konuda daha detaylı bilgi diğer bir çalışmada verilmesi düşünülmektedir.

Ulaştırma sistemlerinde de modernleştirme çalışmaları bilimsel bir proje dahilinde bir den fazla kurumlar tarafından ve önemli olanı, birbirinden bağımsız, habersiz hazırlanmalıdırlar, değerlendirilmelidirler. Bir den fazla kişi ve kuruluş tarafından optimal olanı oy fazlalığı ile belirlenmelidir. Tamamen aksine bu yöntem daha az zaman alıcıdır ve daha az masraflıdır. Devlet üniversite ve bağımsız, tarafsız mesleki kuruluşlarla ve özel mesleki bürolarla daha rentabıl çalışmasını denemelidir. Bu sayede devlet içinde pek çok işe yaramayan, hantal, geri ve kaynak eritici birimlerden kurtulmuş olur! Devlet ve kamu kuruluşları partizanlar için istihkam yeri olmaktan çıkarılır.

3. RAYLI TOPLU YÜK YOLCU TAŞIMA SİSTEMİN MODERNLEŞTİRİLMESİ

Türkiye’de 50-60 yıldır kara-oto-yollarına öncelik verilerek mevcut demir yolları ve deniz yolu taşımacılığı ihmal edilmiştir. Gelişi güzel her dönemde parti yandaşları istihkam edilerek bu kurumlar da berbat edilmiştir. Personel giderleri ile zarar eder hale getirilmiştir. Buna karşın pek çok ülkede bilhassa sanayisi gelişmiş ülkelerde demir yolları ağı, vasıtaları ve ekipmanları her geçen yıl geliştirilerek bu günkü modern seviyeye gelmişlerdir /3-16/. Örneğin, on sene evvel Almanya’da sekiz saat süren tren yolculuğum, bugün 250- 300 km /saat süratle giden trenler sayesinde 3-4 saate inmiştir. Avrupa birliğinde Kuzey kutupla Akdeniz sahilleri demir yolları ağı ile birbirine bağlanmıştır /3/. Genişleyen Avrupa birliği içerisinde üye devletler arasındaki bazı ekonomik zorlukların farklılığın aşılmasında demir yolları taşımacılığına önem verilmektedir /3/. Avrupa birliği içerisinde güvenirli, süratli, ekonomik, konforlu, çevreye uyumlu ve enerji tasarruflu raylı ve deniz yolu toplu taşımacılığına öncelik verilmektedir. /3-15/. Benzeri gelişmeler örneğin ABD´lebinde, Japonya’da ve Cin´de de gözlenmektedir. Ses üzeri süratli trenlerle şehirler birbirine yakınlaşmıştır. ABD´de yük ve yolcu taşımacılığın üçte dördü demir yolları ile sağlanmaktadır. (Demir yolları komünist devletlere özcü bir ulaşım sistemi değildir) Kalabalık Cin´de ulaşım sistemi sorunlarının üstesinden gelmek, en yeni teknolojiyi ülkesine kazandırmak için 400-500 km/h hızla giden, hızını 5 km mesafede 350 km/h yükseltebilen ve %10 eğilimli hatta rahatlıklar hareket edebilen , manyetik raylı ulaşım sistemini 2003 yılının sonunda kadar Shanghai şehrinde 32 km lik çift hatlı işletmeye sokmaktadır. Bu proje Almanlarla birlikte yürütülmektedir. /9,10/

Demir yollarının modernleştirilmesi için yapılması gerekenlerin sıralanması:

3.1. İdari, Yönetimsel Önlemler :

- Özelleştirilme.

- Mevcut idari yönetim kadrosunun tasfiyesi, İdari kadronun gençleştirilmesi.

- Profesyonellerce özerk yönetilmesi.

- Partizanlardan, politikacılardan uzak tutulması!!!

3.2. Devlet Demir Yollarının Özelleştirilmesi

- % 49 kısmın hisseler şeklinde halka satılması, (A. şıklındaki önlemlerin yerine getirilmesi).

- %49 kısmın hisseler şeklinde şirket veya ortak şirketlere satılması..

- %49 kısmın yabancı şirketlere veya ortaklıklara satılması.( Acık kapılar ardında belirlenecek taahhütler altında).

- Tamamı (%100) Türk şirketlerine satılması.

- Belirli hatların kiralanması, (Acık kapılar ardında belirlenen hüküm ve yükümlülükler altında).

- Bir veya birden fazla hattın belli süre için kiralanması, (Acık kapılar ardında belirlenen hüküm ve yükümlülükler altında).

- Dünya Bankasından, Avrupa Birliğinden ve Arap şeyhlerinden Finansman kaynağının ve teknik desteğinde elde edilmesi için Avrupa’yı Ortadoğu´ya ve Türkiye Cumhuriyetlerine bağlıyacak, Türkiye’den geçen, süratli, güvenli, konforlu, ekonomik, enerji tasarruflu tren ulaşım sistemi projesinin hazırlanması.

-

3.3. Teknik Modernleştirme

(Güven, sürat, ekonomik, konfor, enerji tasarruflu ve çevreye uyumlu)

- Mevcut demir yolları hatların yüksek sürate müsait hale getirilmeleri.( Öncelikli olarak trafiği yoğun (sanayi ve turizm yöreleri) olan hatlar tercih edilmelidir.)

- Demir yolları ağının belli bir zaman dilimi içerisinde genişletilmesi.

- Vasıta ve Ekipmanlarının günün koşullarına uygunluğunun sağlanması.

- Uzaktan kumandalı, bilgisayar destekli uydu bazlı uyarı, gözetleme idare sistemin getirilmesi.

- Hız engelleyici bari yerlerin azaltılması, kaldırılması bunun içinde gerekli alt üst geçitlerin yapılması.

- Garların daha temiz, güvenirli, rahat hale getirilmeleri, dilencilerden, hırsızlardan korunması.

- Garların hızlı yolcu indirme bindirme , yük alma verme ile ilgili ekipmanların geliştirilmesi.

- Elektrik hatlarında olası elektrik kesintilerine karşın gerekli önlemlerin alınması.

3.4. Demir Yolu Ağı

(Ulusal ve uluslar arası (çift hat, rentabel) bağlantılar. Şekil. 1 ve Şekil 2 muhtemel demir yolları hatları şematik olarak gösterilmektedir.

- Münih, Edirne, İstanbul, Ankara

- Avrupa-Türkiye-Güney Bati Turizm Yöreleri

- Avrupa- Türkiye-Ortadoğu Ülkeleri

- Avrupa-Türkiye-Türk Cumhuriyetleri

- Moskova-İstanbul

- Avrupa-Türkiye-Uzakdoğu

Batı ve Orta-Avrupa’yı Ortadoguya, Türk Cumhuriyetlerine ve Uzak Doğuya bağlıyan süratli, güvenli, konforlu raylı yük ve yolcu taşıma sisteminin Türkiye’yi boydan boya geçecek şekilde bir an evvel hayata geçirilmesine çalışılmalıdır, Şekil 1, Şekil 2 . Dünya bankasının ve Avrupa birliğinin desteği altında uluslararası bir proje dahilinde ortaklaşa gerçekleşebilir. Bu pek çok devletin yararına olacağından destek bulacaktır. Üniversitelerimizin ilcili bölümlerinde bu yöndeki bilimsel, detaylı araştırmaları, alternatif proje hazırlıkları ülkeye yarar getirecektir.

Şekil 1. Türkiye bağlantılı muhtemel Şekil 2. Harita üzerinde Türkiye

demir yolları hatları bağlantılı Demir yolları ağı

Münih-Edirne-İstanbul-Ankara- (Antalya) Demir yolu hattı süratli ekonomik ve güvenli olarak acilen gerçekleştirilmelidir. Bu daha fazla turistin, ve Türk İsçi Vatandaşların Türkiye’ye gelmesine neden olacağı gibi, Türk Ürünlerinin Avrupa’da rekabet şansını artıracaktır. Turizme ve Ticarete sanıldığından çok daha fazla canlılık kazandıracaktır,. Avrupa’da çalışan pek çok Türk vatandaşı bilinen nedenlerden dolayı son yıllarda Türkiye’de tatillerini geçiremiyorlar. (.- Uçak yol masrafların tatil zamanı çok yüksek oluşu, - Kara oto yolunun güvensiz oluşu, - Keyfi yüksek geciş harçları, haraçları, - 2005 yılında hala Avrupa’nın ortasında devam eden yol soygunları, modern eşkıyalık...) Bunun kayıplarını şimdiden kestirmek imkansızdır. Bilhassa orada yetişen gençlerin yeni neslin Türkiye ile bağlarının azalmasına, kopmasına neden oluyor. (Benzeri sorunlar Avrupa birliği üyesi insanları içinde geçerlidir, tatil zamanı fırsatçı yüksek ücretlerden dolayı Türkiye’de ailece tatile gelemiyorlar) Pek çok uçak firmalarının tatil zamanında ahlaksız, arsız, fırsatçı ücret politikaları nedeniyle Türkiye´ye daha az Türk işçisi izine gelebiliyor, çok az sayıda turist tatile gelebiliyor. Esasında Türk Turizmcileri birleşip daha ucuz, sabit ücretli uçak seferlerini koymalıdırlar, Örneğin birleşip uçak şirketini kurabilirler. Veya, en önemlisi Münih (Almanya) ile Edirne (Türkiye) demir yolu hattının kullanımını kiralayıp süratli, güvenli, ekonomik raylı sistemini gerçekleştirebilirler. Böylelikle Türk turizmine ve sanayisine vade Avrupa’da yaşayan Türklerin Anavatan ile olan bağları kopmamasına büyük katkı sağlayabilirler. Örneğin benzeri Almanya’da başarı ile uygulanmaya başlanıldı. Bir çok ulaşım şirketlerinin bir araya gelerek halka açık kurdukları Uluslararası Interconnex Firması şu sıralar iki büyük demiryolu hattında çalışıyor. Şekil 3, Almanya’da özel bir şirketin çalıştığı iki demir yolu hattı (Gera-Rostock ve Köln-Rostock) haritada ve şirkette ait trenlerden biri görülmektedir. /16/ Devlete ait treniler neredeyse bomboş giderlerken, özel şirkete ait trenlerde yer bulmak sorun oluyor. İkinci hat Köln-Rostock yaklaşık bir ay evvel açıldı. Büyük talep üzerine hatların sayısında kısa sürede artış beklenmektedir. Bundesbahnın özelleştirilmesini isteyenlerin sayısı gün geçtikçe artmaktadır

.

Türk hava yolları gibi siyasi, parti güdümlü kuruluşlarla ulaşımda bir yere varılamaz! THY- Yöneticileri şişirilmiş personel kadrosunun yüksek ücretlerini ve beleşçilerin masraflarını yolcuların sırtından karşılama yoluna gidiyorlar. THY yüksek fiyatları nedeniyle tercih edilmemeğe başlanılmıştır. Ağustos 2003 tarihli bir fiyat mukayesesi; THY Almanya ile Türkiye arasında kışı başına 299 Euro bilet parası talebe ederken, aynı hat için Lufthansa 179 Euroya uçak bileti satmaktadır. (2003 yaz mevsiminde, TU-Berlin´de beraber çalıştığım bir Azerbaycanlı bir meslektaşım, Berlin-İstanbul-Baku hava yolculuğu için THY´nın 1600 Euro yakın bilet parasından bana yakınıyordu! Alman Hava Yollarında Berlin-Baku hava yolculuğu için 800 Euro, Rus hava yollarında 600 Euro.)

Şekil 3. Almanya’da bir özel Anonim şirketin, (interconex) yolcu taşıdığı

iki demir yolu hattı ve şirkette ait tren.

4. YOLCU VE YÜK TAŞIMA SİSTEMLERİNDE OPTİMAL KOMBİNASYON

Toplu yolcu ve yük ulaştırma sistemlerinin optimal kombinasyonu pek çok konuyu kapsamaktadır. Konu ile ilgili çok sayıda alternatif çözümler üretilebilir. Ele alınan varsayımlara ve seçilen faktörlerin ağırlıklarına göre ve mevcut olanaklara göre geniş farklılık ortaya çıkabilmektedir. Toplu yolcu ve yük taşıma sistemi kombinasyon bütünü içerisinde raylı toplu yük ve yolcu ulaşım sistemin motor görevini üstlenecek şekilde gerçekleştirilmesi kombinasyonun önemli çözümlerinden biridir. Diğer bir kombinasyon kriteri ise; günün ve geleceğin Türkiye koşulları baz alınarak Dünya taşıma sistemine, bilhassa Avrupa ülkeleri birliği ve orta Asya Türk Cumhuriyetleri Ulaşım Sistemine entegre olacak şekilde bir neticeye varmaktır. Bu tip problemlerin sayısal çözümü için model çalışmalar ve bu modellere göre hazır paket programları da bulunmaktadır. Bu konu ayrı bir yayın çalışmasında ayrıntılı olarak, örnek çözümlerle ele alınacaktır. Sistem kombinasyonu burada, ulaşım tasıma sistemlerinin birleştirilmesinden ve veya kaynaştırılmasından ziyade, sistem bütünü içerisinde yer alan sistemlerin birbirini desteklemeleri, ahenk içinde mevcut koşullar ve olanaklar altında en yüksek verimi elde edecek şekilde işlevlerinin bütünleştirilmesidir. Ulaşım sistemi bütünün tekne-ekonomik değerini belirleyen çok sayıda farklı ağırlıklarda faktör bulunmaktadır. (Şekil 4, Şekil 5 Şekil 6). Örneğin deniz ulaşım kısmi sistemi etkileyen başlıca faktörler 5 ana grupta toplanmıştır; - Gemi teknolojisi, - İşletme giderleri, masraflar, - menejmen. İdari, yönetim sistemi, - Dünya politikası dengeleri! (Dünya siyaseti- ekonomisi) , ve – Liman, sefer hattı (diğer adıyla ulaşım hattı). Optimisazyonda önemli olan, bir uyum içerisinde en yüksek randımana varmaktır. Tabi ki güven, emniyetten ödün vermemek şartıyla. Şekil 6 şematik şekilde gösterildiği gibi ulaşım sisteminde ana hedef güven ve makul bir kısa sürede en yüksek kazançtır. Bu hedefin belirlenmesinde son yıllarda bilgisayar destekli sayısal hesap yöntemlerinden faydalanılmaktadır. Risk faktörü gerçeğe yakın bir değerle belirlenmektedir.

Ulaşım sisteminden daha fazla randıman alabilmek için bu Avrupa birliği ülkelerinde farklı şekillerde uygulanmaktadır. Örneğin demir yolları ile hava yolları arasında belili hatlarda ve amaçlarda ortak bir ulaşım vardır. Aynı şekilde acık deniz gemileri ile nehir gemileri arasında bir kombinasyona gidilmektedir. /3-20/ Ulaşım sistemi bütünü içerisinde yer alan partner-sistemlerinden biri dikkat edilmediği takdirde diğer partner-sistemlerin işlevini kısıtlıda olsa engelleyebilir, hatta ana-sistemde tıkanmalara da sebebiyet verebilir. Örneğin Ro-Ro gemileri deniz ve kara, ve taşımacılığın bir kombinasyonu olarak görülebilir. Bir ulaşım hattında büyük tonajlı bir gemiyi sokarken, o hattaki limanların, gidiş dönüş yük stokları, yükleme boşaltma kapasiteleri, kısa süreli depolama imkanı, liman su derinliği, otoyol, demir yolu bağlantıları gibi faktörler dikkate alınmadığı taktirde sözü edilen taşıma hattında beklenen teknik ve ekonomik iyileştirme yüksek randıman, rentabiliteye erişilemez. Hatta zarar da edilebilir, rekabet gücü azalır. Ulaşım hattında örneğin, boşaltma yükleme kapasitesi düzeltilmeden çok süratli bir gemiyi sokmakla da arzu edilen kar sağlanamaz. Bir taraftan artan gemi seyir sürati ile yakıt masrafları rapit şekilde yükseltmektedir, diğer taraftan ise limanlarda yükleme ve boşaltma süresi nedeniyle geminin limanda bekleme masrafları artmaktadır. /12/

Şekil 3. Ulaştırma sistemi bütünün

şematik bir yapısı

Kombinasyon probleminin kurulması ve çözülmesi analitik, nümerik hesap yöntemleri ile mümkün olduğu gibi bir değer-kriter-tablosu ile kabul edilebilir güvenirli bir neticeye de varılabilir. /1/. Alternatiflerin kıyaslanmasında günümüzde hale kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde ulaşım sistemi hattı içerisinde önemli faktörler ağırlıkları ile belirlenir, ve farklı kişilerce birbirlerinden bağımsız bir puanlamaya tutulur. Seçeneklerden en fazla ortalama puanı toplayan seçilir. Dikkate alınan kriterler ve bir kıyaslama örneği Tablo 1 görülmektedir.

Tablo 1. Toplu yük ve yolcu taşımacılığında Tekno-Ekonomik-Değer

R.		Kriterler	Ağırlık Puan A B	Seçenekler, Değerlen. I II III
1	+	Güven	10	10	6
2	+	Ekonomik	9	8	4
3	+	Sürat,	9	8	5
4	+	Konfor	8	7	5
5	+	Taşıma kapasitesi	8	7	4
6	+	Maliyet,	9	6	7
7	+	Enerji tasarrufu	8	7	5
8		Randıman, Verim
9		Çevre kirliliği
10	+	Çok amaçlı kullanım	8	7	4
11	+	Arz-talebe uyabilme	8	7	4
12		İklim hava koşulları
13		Bakım onarım,
14	+	Coğrafik koşullar	6	3	5
15		Milli Güvenliğe katkı faktı
16		Sanayileşme katkı faktı
17		İşletme ömrü
18		Mesafe (Kısa, Orta, Uzun)		6	4
Tekno-Ekonomik-Değer :			82	76	49
( Seçenek I: Tren			%100	% 92	% 59
Seçenek II : Otobüs)			1.00	0.92	0.59

5. SONUÇLAR

Türkiye’de ulaşım sitemi gibi olmazsa hiç olmaz alt yapı sitemleri için gerekli iyileştirme, geliştirme, modernleştirme arayışlarına girmeden evvel ; - İlgili gerekli idari ve yönetimsel yasaların çıkarılması. - Görevi suiistimallere, ihmallere ve yetersizliklere izin verilmeyecek şekilde hazırlanmaları, uygulanmaları. - Suiistimallerde caydırıcı hapis cezaları yanında doğan zararın sorumlu kurum ve kişilerden telafi edilmesi….

Türkiye’de karayolu, (otoyolu, demir yolu) denizyolu, hava yolu yük ve yolcu taşıma sistemlerinden oluşan bir bütün içerisinde optimal verimin sağlanması için bu sistemlerinin bir kombinasyonuna gidilmelidir. Bu kombinasyon bütünü içerinde raylı toplu yük ve yolcu taşıma sistemi motor görevini üstlenecek şekilde gerçekleşmelidir. TCDD´da idari ve yönetimsel ve teknik düzeyde modernleştirilmesine gidilmelidir. Devlet Demir Yolların özelleştirilmesi bu amaçla yapılmalıdır. Örneğin; % 49´ luk kısmın hisseler seklinde yurt içi ve yurt dışı pasif ve veya aktif yatırımcılara satılması ve veya bazı hatların kullanımı süreli veya süresiz kısmı veya tamamı özel sektöre devredilmesi, kiralanması.

Batı ve Orta-Avrupa’yı Ortadoğu’ya, Orta Asya Türk Cumhuriyetlerine ve orta ve uzak Doğuya bağlıyan süratli, güvenli, konforlu raylı yük ve yolcu taşıma sisteminin Türkiye’yi boydan boya geçecek ve kıyı limanları ve önemli turizm yörelerini kapsayacak şekilde bir an evvel hayata geçirilmesine çalışılmalıdır. İlk etapta süratli ve güvenli Münih-Edirne demiryolu hattının devreye sokulması ülkeye hayırlı olacaktır, her sedyen evvel yöresel ve ulusal çapta ekonominin canlanmasına katkı sağlayacaktır. ülkeye Bu proje bir çok devletin yararına olacağından destek bulacaktır.

LİTERATÜR